Ομιλία κυρίου Σπύρου Πολέμη

Επίσημοι προσκεκλημένοι, Κυρίες και Κύριοι,Καλησπέρα σας

Απόψε θέλω να σας μιλήσω για λίγο για την Ναυτική Ιστορία της Άνδρου, η οποία πάει πίσω σχεδόν 40 αιώνες. Είναι πλούσια και πολυδιάστατη άν και δεν υπάρχουν πάρα πολλές αναφορές σχετικά με την Ναυτιλιακή δραστηριότητα των Ανδριωτών

Η ιστορία όμως είναι ενδιαφέρουσα. Το όνομα του νησιού ανάγεται στην μυθολογία . Η επικρατέστερη εκδοχή, την οποίαν νομίζω και προτιμούμε, είναι οτι ο πρώτος κάτοικος του νησιού ήταν ο Άνδρος ο οποίος είχε θεϊκή καταγωγή. Ο πατέρας του ήταν ο Άνιος γιός του θεού Απόλλωνα και η μητέρα του η Κρέουσα κόρη του Σταφύλου γιού του θεού Διόνυσου. Άρα μπορούμε να καυχιόμαστε ως Ανδριώτες ότι έχουμε θεϊκή καταγωγή. Άλλα ονόματα της Άνδρου ήταν Υδρούσα, λόγω των πολλών πηγών της, Επαγρίς, και Λασία .Πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Κάρες, και μετά ακολούθησαν οι Φοίνικες οι Κρήτες , οι Πελασγοί και τελευταίοι περίπου το 1.000 π.Χ. οι Ίωνες.

Η πρώτη κατοίκηση στην Άνδρο παρατηρείται στο τέλος της νεολιθικής εποχής στον οικισμό του Στρόφυλα η οποία χρονολογείται περίπου εις το 4.000 π.Χ. Από αυτήν την Χρονολογία φαίνεται ότι τα Στρόφυλα ήταν κέντρο εμπορίου, μεταξύ της Άνδρου και των Κυκλάδων και της Κρήτης και Ηπειρωτικής Ελλάδος. Τα σκίτσα επάνω στους τοίχους του οικισμού αυτούδείχνουν μεγάλα και μικρά είδη σκαφών σε σχήμα κανό τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ότι είναι από τα πιο παλαιά πλοία ανοικτής θαλάσσης, ολόκληρης της Μεσογείου, δεν ήταν ποταμόπλοια.Επίσης φαίνεται από αυτά τα σκίτσα μία αρκετά προχωρημένη ναυπηγική,ναυσιπλοία και ναυτοσύνη.

Έτσι λοιπόν το εμπόριο και ο στόλος του οικισμού του Στρόφυλα μπορεί να θεωρηθεί ότι ήταν η απαρχή μιας σημαντικής ναυτιλίας της Άνδρου, δηλαδή ένα σπουδαίο ναυτιλιακό κέντρο. Το 900 π.χ αναπτύχθηκε ο οικισμός της Ζαγοράς, μία πόλις στην Δυτική ακτή της Άνδρου η οποία και αυτή ακολουθώντας το παράδειγμα του Στρόφυλα έγινε ένα σημαντικό εμπορικό και οικονομικό κέντρο, δηλαδή είχε μια κάποια ναυτιλία.

Εις του αιώνες που ακολούθησαν και συγκεκριμένα από τον 9ο έως και τον 6ο αιώνα π.Χ. σημειώθηκαν μετακινήσεις των κατοίκων από την Άνδρο προς την Χαλκιδική και την Θράκη τοιουτοτρόπως ιδρύωντας τις αποικίες της Ακάνθου της Σάνης του Αργύλου και των Σταγείρων, γενέτηρα του Αριστοτέλη. Από αυτό φαίνεται ότι η Άνδρος κατ’ αυτούς τους 3 αιώνες είχε σημαντική Ναυτιλία. Παράλληλα το 700 π.Χ περίπου χτίστηκε η αρχαία Παλαιόπολη η οποία και αυτή με την σειρά τηςαποτέλεσε το νέο οικονομικό και εμπορικό κέντρο όχι μόνο της Άνδρου αλλά και των Κυκλάδων και για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι τον 1ο αιώνα μ.Χ. δηλαδή περίπου 800 χρόνια. Αυτό πιστεύω δείχνει την ύπαρξη μιας πιο σοβαρής Ανδριώτικης Ναυτιλίας.

Σε αυτό το σημείο και πρωτού αφήσωμε την αρχαία εποχή καθώς προχωρούμε δια μέσω των αιώνων θα ήθελα να σας πω και κάτι νόστιμο το οποίο δείχνει οτι οι Ανδριώτες ήταν κάπως ισχυργνώμονες και άτακτοι. Κατά την κλασσική εποχή και περίπου γύρω στο 393 π.Χ. όταν η Άνδρος ελευθερώθηκε από τους Αθηναίους,(προηγουμένως την είχαν κατακτήσει οι Σπαρτιάτες), σε κάποια στιγμή έφτασε στην Άνδρο ένας αντιπρόσωπός τους για να μαζέψει χρήματα, δηλαδή φορολογία. Κατά τον Ηρόδοτο αυτός ο Αθηναίος όταν έφτασε στην Άνδρο είπε στους κατοίκους, προφανώς για να τους φοβίσει, ότι είχε φέρει μαζί του και δύο Θεές, την Πιστηκότητα και την Δύναμη . Οι Ανδριώτες όμως δεν πτοήθηκαν. Του απήντησαν οτι και αυτοί είχαν δύο Θεές η οποίες τους απηγόρευαν να του δώσουν χρήματα,την Φτώχια και την Ανημποριά.

Επιστρέφοντας όμως στην ναυτική ιστορίαοι αιώνες πέρασαν και φτάνουμε στα πρώτα χρόνια του Βυζαντίου, δηλαδή στο 330 μ.Χ. Η γεωγραφική θέση της Άνδρου την έκανε ένα ισχυρό μέλος της Επαρχίας των Ελληνικών νήσων, καθώς βρισκόταν στο κέντρο της θαλασσίας οδού προς την Κωνσταντινούπολη και έτσι άρχισε να οργανώνεται ναυτική δύναμη με βασικό σκοπό την αντιμετώπιση των πειρατών και των Αράβων.

Εν συνεχεία του ανωτέρου συνασπισμού τον 9ο αιώνα μ.Χ. δημιουργήθηκε κάτι παρόμοιο από την Βυζαντινή αυτοκρατορία, το λεγόμενο Θέμα ή καλύτερα η Περιοχήτου Αιγαίου Πελάγους με σκοπό την παροχή στόλου στο Βυζαντινό Ναυτικό. Η Άνδρος και πάλι εντάχθηκε στην Περιοχή αυτή και έτσι γνώρισε πνευματική και εμπορική ανάπτυξη. Ακολούθως από τον 12ο αιώνα φαίνεται και πάλι εμπορική ανάπτυξη του νησιού με κάποιο σημαντικό στόλο διότι η Άνδρος είχε επεξεργασία από μετάξι, το οποίον εξαγόταν στη Δυτική Ευρώπη . Αυτή ήταν μία ενασχόληση η οποία ήταν επικερδής για τους κατοίκους για πάρα πολλά χρόνια μέχρι τον 19ο αιώνα και βεβαια έφερε οικονομική ευημερία στο νησί.

Κατά την Τουρκοκρατία η Άνδρος είχε ηπιότερη μεταχείριση από τους Οθωμανούς σε σχέση με άλλα νησιά. Τα πρώτα προνόμια οι Ανδριώτες τα κέρδισαν το 1539 όταν η Άνδρος ήταν ακόμη υπό Φράγκικο έλεγχο. Τότεο Σουλειμάν ο Μεγαλοπρεπής εξαίρεσε το νησί από επιπρόσθετες φορολογίες και επέτρεψε την ανάπτυξη του εμπορίου,το οποίο δημιούργησε πολλά έσοδα στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Έτσι όλα αυτά τα χρόνια η Άνδρος είχε ξανά μία σημαντική ναυτιλία.

Πρίν την επανάσταση η πιο αξιοσημείωτη ναυτιλιακή ανάπτυξη που γνώρισε η Άνδρος ξεκίνησε μετά το 1774 όταν υπεγράφη η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή μεταξύ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Ρωσίας η οποία ευνόησε τους Έλληνες ναυτικούς και πλοιοκτήτες επιτρέποντας στα καράβια των Ανδριωτών να μπορούν να ταξιδεύουν ελεύθερα υπό την προστασία των Ρώσων υψώνοντας την Ρωσική σημαία.Έτσι η χώρα της Άνδρου άρχισε να γίνεται εμπορικό κέντρο.

Κατόπιν φτάνουμε στις 10 Μαϊου του 1821 όταν ο Θεόφιλος Καϊρης ξεκίνησε την επανάσταση για τους Άνδριώτες, παρόλο που δεν είχαν καταπιεστεί απο την Τουρκική κυριαρχία. Η ΄’Ανδρος τότε με τον μικρό στόλο που είχε, περίπου 40 ιστιοφορα της ανετέθηκε η φύλαξη του στενού του Καφηρέα και των περιοχών της Καρύστου και του Γαυρίου..

Κατά τα χρόνια της επαναστάσεως η Άνδρος είχε μόνο μικρά ιστιοφόρα εν αντιθέσει με άλλα νησιά που είχαν μεγαλύτερα καράβια,διότι η Άνδρος είχε εξαιρεθεί από την ναυτολόγηση Ανδρών στο Οθωμανικό Πολεμικό Ναυτικό, οπότε δεν μπόρεσε να έχει μεγάλα πλοία.

Μετά την απελευθέρωση και ειδικά την περίοδο του Όθωνα η ναυτιλία της ‘Άνδρου ανεπτύχθει γρήγορα. Το 1840 η Άνδρος είχε 121 ιστιοφόρα.

Κατά την δεκαετία του 1870 τα ιστιοφόρα πέρασαν στην παρακμή μετά την εμφάνιση των ατμοπλοίων. Οι Ανδριώτες εφοπλιστές όμως, αντίθετα με τους συναδέλφους τους από το Γαλαξείδι στράφηκαν νωρίς στα ατμόπλοια και γνώρισαν πρωτοφανή ανάπτυξη. Σε αυτή την μετάβαση, βοήθησε και ο τότε Υπουργός ναυτικών Επαμεινώνδας Εμπειρίκος ο οποίος υποστήριξε τον νόμο της ναυτικής υποθήκης. Η απόκτηση ατμοπλοίων, όπως καταλαβαίνετε απαιτούσε πολύ μεγαλύτερα κεφάλαια σε αντίθεση με τα χαμηλού κόστους ιστιοφόρα. Η ναυτική υποθήκη περιόριζε τους κινδύνους του δανειστή και μείωνε το ποσοστό του επιτοκίου.Έτσι από 8 ανδριώτικα ατμόπλοια το 1898 ο στόλος έφτασε τα 60 το 1914

Στις αρχές του 20ου αιώνα ιδρύθηκε από τον Δημήτρη Μωραίτη η «Υπερωκεάνιος Εθνική Ατμοπλοία» η οποία δρομολόγησε πλοίο για πρώτη φορά μεταξύ Ελλάδος και Νέας Υόρκης. Κατόπιν το 1908 την θέση αυτή την πήρε η «Εθνική Ατμοπλοία Ελλάδος» της οικογένειαςΕμπειρίκου

Κατά την διάρκεια της Μικρασιατικής καταστροφής οι εφοπλιστές της Άνδρου εκμεταλλεύτηκαν το μεταναστευστικό κύμα που προκλήθει, δρομολογώντας τα πλοία τους στην γραμμή Ελλάδος – Νέας Υόρκης.

Το 1939 υπήρχαν στο νηολόγιο της Άνδρου 80 πλοία το οποίο εσήμαινε ότι ήταν το 2ο λιμάνι της Ελλάδος σε αριθμό πλοίων μετά τον Πειραιά.Κατά τον 2ο παγκόσμιο Πολεμο η Άνδρος έχασε πολλά πλοία έτσι ώστε το 1945 να έχει μόνο 21.

Το τί ακολούθησε μετά το τέλος του Πολέμου είναι νομίζω πολύ γνωστό και δεν χρειάζεται να πώ πολλά για αυτήν την περίοδο. Ένας μικρός σχετικά αριθμός Ανδριωτών εφοπλιστών δημιούργησε έναν αρκετά μεγάλο στόλο έτσι ώστε η Άνδρος σήμερα να θεωρείται ένας από τους πιό σημαντικούς ναυτικούς τόπους της χώρας μας.

Η ιστορία επομένως μας δείχνει ότι από τον Στρόφυλα, στην Ζαγορά, στα Στάγειρα, στην Παλαιόπολη, στο Βυζάντιο , στην Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, στην εποχή του Όθωνος, στα τέλη του 19ου αιώνος, στον 1ο και 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και στον 20ο και 21ο αιώνα, η ναυτιλία της Άνδρου ήταν παρούσα. Μία ναυτική ιστορία αξιοζήλευτη.